ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΨΩΜΙΟΥ ΧΩΡΙΣ ΖΥΜΗ!

 +Αρχιμ. Δανιήλ Γούβαλη

(1940-2009)

    Η δεύτερη πέτρα με την οποία θα χτυπήσουμε τον Γο­λιάθ της απιστίας σχετίζεται με το χημικό φαινόμενο που λέγεται ζύμωσις. Θα χρειασθή λοιπόν να πούμε πρώ­τα δυο λόγια για τη ζύμη και τα βακτήρια.

Τα βακτήρια που ονομάζονται και βάκιλλοι αποτελούν φυτικούς μονοκύτταρους οργανισμούς, μικρόβια. (Έχει επικρατήσει να ονομάζωνται μικρόβια όλοι ανεξαιρέτως οι μικροοργανισμοί, ζωικοί και φυτικοί). Η λέξις βα­κτήρια είναι μόνο για τους φυτικούς. Στην αρχαία ελλη­νική το μπαστούνι ωνομαζόταν «βακτηρία». Επειδή τα πρώτα που παρατηρήθηκαν έμοιαζαν με μικρά ραβδάκια, γι' αυτό βαπτίσθηκαν έτσι. Τα συναντούμε στον αέρα, στο νερό, στο έδαφος, στο σώμα των ζώων, στα φυτά και σε ουσίες προερχόμενες από φυτά. Είναι τόσο μικρά που μερικές φορές δεν φαίνονται ούτε με μικροσκόπιο. Σε χώρο ίσο με μια τελεία μπορούν να χωρέσουν 250.000!

 Μερικά είναι επιβλαβή για τον άνθρωπο—«παθο­γόνα»—, διότι παράγουν τοξίνες που δηλητηριάζουν τον ανθρώπινο οργανισμό, προκαλώντας διάφορες ασθένειες, όπως την πανούκλα, τον τύφο, την δυσεντερία, την δι­φθερίτιδα κλπ. Άλλα είναι ωφέλιμα και χρησιμώτατα. Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν αυτά που μετατρέπουν την νεκρή οργανική ουσία σε ανόργανα συστατικά δια­λυτά, τα οποία αποτελούν την τροφή των χλωροφυλλούχων φυτών, και μέσω αυτών των φυτών και των άλλων ετεροτρόφων οργανισμών. Η σημασία τους, σπουδαιό­τατη στην οικονομία της φύσεως.

Πολύ ωφέλιμα είναι και τα βακτήρια που εκκρίνουν την ζύμη. Με αυτήν προκαλείται το εξαιρετικά πολύπλοκο χημικό φαινόμενο που λέγεται ζ ύ μ ω σ ι ς. Οι μικροορ­γανισμοί αυτοί αποτελούν ακούραστη στρατιά εργατών που δουλεύει ακατάπαυστα και προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες.

Αν έλειπε το φαινόμενο της ζυμώσεως, θα μας ήταν άγνωστα πολύτιμα και αναγκαιότατα είδη διατροφής. Το ψωμί, το τυρί, το βούτυρο, η γιαούρτη, το ξύδι, το κρασί, η μπύρα, όλα αυτά είναι προϊόντα ζυμώσεως. Ακόμη και το οινόπνευμα, η γλυκερίνη, διάφορα αντιβιοτικά (χρυσομυκίνη, πενικιλλίνη, στρεπτομυκίνη) προέρχονται από ζυ­μώσεις. Επίσης με ζύμωσι επιτυγχάνεται και η κατεργα­σία δερμάτων. Ανάλογα με την δράσι της η ζύμωσις χαρακτηρίζεται γαλακτική, βουτυρική, αλκοολική, κι­τρική, οξική κλπ.

 Ας σταθούμε στην παρασκευή τού ψωμιού. Δεν αρ­κεί μόνο το αλεύρι, το νερό και το αλάτι. Χρειάζεται και η ζύμη (μαγιά). Αυτή δημιουργεί την ζύμωσι και κάνει την αρτομάζα να διογκώνεται, να φουσκώνη, να ανυψώ­νεται. Συγκεκριμένα η ανύψωσις οφείλεται σ' ένα αέριο που παράγεται κατά τις σχετικές χημικές αντιδράσεις. Δηλαδή το φύραμα «ζυμάση» της ζύμης διασπά, μετατρέ­πει το σάκχαρο της αρτομάζας σε αλκοόλη και διοξεί­διο τού άνθρακος. Το διοξείδιο τού άνθρακος προσπαθών­τας να φύγη δημιουργεί αυτό το «ανέβασμα», αυτή την διόγκωσι.

 Αλλά, όπως είπαμε, για να παραχθή η ζύμη χρειά­ζονται οι αφανείς μικροοργανισμοί που λέγονται βακτή­ρια. Αν έλειπαν αυτά, δεν θα είχαμε ούτε ζύμη, ούτε ζύμωσι, ούτε ψωμί, το όποιον «στηρίζει καρδίαν ανθρώπου». Αυτή είναι η διαδικασία. Αυτή είναι η φυσική τάξις τού πράγματος.

Αλλά εκτός από τα κατά φύσιν υπάρχουν και τα υπέρ φύσιν. Και υπάρχει δυνατότης κατά τρόπο υπερφυσικό να παρασκευάσουμε ψωμί χωρίς βα­κτήρια και χωρίς ζύμη. Γίνεται κάτι τέτοιο; Βεβαίως! Πως γίνεται; Ρωτήστε τις ευσεβείς Χριστιανές. Αυτές γνωρί­ζουν πολλούς τρόπους. Τρόπους θρησκευτικούς. Ας αναφέρουμε έναν.

 Ετοιμάζουν το αλεύρι, το νερό, το αλάτι, τα ανα­μειγνύουν, τα δουλεύουν, τα σκεπάζουν, αλλά ζύμη δεν προσθέτουν. Βάζουν όμως από πάνω σταυρολούλουδα και βασιλικό που πήραν από την Εκκλησία την εορτή της Υψώσεως τού Σταυρού. Κάνουν έπειτα κάποια προσευχή, τα σταυρώνουν — μερικές συνηθίζουν να διαβάζουν και την Αποστολική περικοπή για την παλαιά και καινούρ­για ζύμη, Α' Κορινθίους, κεφ. πέμπτο — και τα αφήνουν.

 Μετά από μερικές ώρες — πράγμα θαυμαστό και μυ­στηριώδες! — το φύραμα έχει ζυμωθή, έχει φουσκώσει και είναι έτοιμο για τον φούρνο. Θαύμα καταπληκτικό. Θαύμα εξαίσιο που γίνεται εδώ και αιώνες από τις ευσε­βείς Χριστιανές.

 «Άκουγα τις άλλες — μου διηγήθηκε μία καλή Χρι­στιανή — να ζυμώνουν έτσι, και το επιχείρησα κι’ εγώ. Τόσα χρόνια και ποτέ μου δεν το απεφάσισα.

 »Πήρα από τον ιερέα, ανήμερα τού Σταύρου — 14 Σεπτεμβρίου — βασιλικό. Το απόγευμα άρχισα να ζεσταί­νω νερό. Έρριξα μέσα τον βασιλικό. Αφού εχλίανε κά­πως το νερό, τον έβγαλα. Μ’ αυτό το νερό έβαλα αλεύρι και το έπηξα λίγο, όχι πολύ. Έγινε σαν μικρό προσφοράκι. Το σταύρωσα κι' έβαλα από πάνω σταυρωτά τον βασιλικό. Το σκέπασα και το τοποθέτησα πάνω σ' ένα τραπέζι κοντά στα εικονίσματα. Προσευχήθηκα. Ένοιωθα συγκινημένη. Είπα, «είμαι ανάξια να κάνω κάτι τέτοιο». Κάθε τόσο πήγαινα και το κοίταγα. Με είχε πιάσει αγω­νία. Αλλά την άλλη ημέρα το πρωί γέμισα χαρά, γιατί είχε φουσκώσει και είχε σκάσει. Ήταν τέλειο προζύμι.

Μετά πρόσθεσα και άλλο αλεύρι. Το ανακάτεψα και το άφησα. Έγινε κι' αυτό. Στην συνέχεια έφτιαξα πρόσφορο και ψωμί. Το διατηρώ και πάντα μ' αυτό ζυμώνω».

 Σε ωρισμένα μέρη συνηθίζεται κάτι διαφορετικό. Λ.χ. στην Τιθορέα της Φθιώτιδος, την Μ. Παρασκευή ανακατεύουν νερό με αλεύρι, χωρίς προζύμι, και φτιάχνουν ένα «κουρκούτι» που το βάζουν σε κατσαρόλα κάτω από το κουβούκλιο τού Επιταφίου. Την ώρα που διαβάζεται ο Απόστολος — «ουκ οίδατε ότι μικρά ζύμη όλον το φύραμα ζυμοί;... εκκαθάρατε ουν την παλαιάν ζύμην...» (Α' Κορινθ. ε' 6-8) — ζυμώνεται θαυματουργικά και φουσκώνει. Στο τέλος της Ακολουθίας παίρνουν οι Χρι­στιανές από ένα τμήμα.

 Σε άλλα μέρη την ίδια ημέρα κρατούν στα χέρια τους ένα ποτηράκι με αλεύρι ανακατεμένο με νερό. Την ώρα τού Αποστόλου το αναμοχλεύουν λίγο με τα χέρια τους και γίνεται τέλειο προζύμι.

Συνηθίζεται σ’ όλες αυτές τις περιπτώσεις το πρώ­το ψωμί που παρασκευάζεται να είναι πρόσφορο για την θεία Λειτουργία. Ενθυμούμαι προ ετών (8 Μαΐου 1979) την εορτή τού Αγίου Ιωάννου τού Θεολόγου, μία ευσεβής Χριστιανή έφερε στον Ναό ένα ωραιότατο πρόσ­φορο. «Πάτερ — μου λέει — να λειτουργήσετε μ' αυτό. Το έφτιαξα χωρίς ζύμη, με σταυρολούλουδα».

 Εδώ έχουμε να κάνουμε με εξαιρετική θαυματουργία. Όποιος μάλιστα γνωρίζει ολίγο από χημεία και ενζυμο­λογία, αυτός καταλαβαίνει καλύτερα από κάθε άλλον πόσο μεγάλο είναι το θαύμα.

Αλλά με τον βασιλικό της εορτής τού Σταυρού συν­δέεται κι' ένα άλλο υπερφυσικό γεγονός που προσφέρει ιερή χαρά στις Χριστιανές που το αντικρύζουν.

 Το κλωναράκι τού βασιλικού που πήραν από την Εκ­κλησία, πριν αποξηρανθή το τοποθετούν σ' ένα ποτήρι ή σ' ένα βάζο. Ρίχνουν και νερό. Μετά από ώρες αρχίζει το θαύμα. Δηλαδή το κλωναράκι στο κάτω μέρος βγάζει μικρές ρίζες, οι οποίες συν τω χρόνω αυξάνουν και πλη­θαίνουν. Στην συνέχεια η καλή Χριστιανή το βάζει σε γλάστρα, για να εξελιχθή σε επίσημο και φουντωτό βα­σιλικό με πολυάριθμα κλωνάρια.

Το όμορφο αυτό θαύμα γίνεται μόνο με βασιλικό τού Σταυρού. Αν χρησιμοποιηθή άλλος βασιλικός, δεν πραγματοποιείται.

 Επανερχόμαστε στην ζύμωσι. Μπορεί η θαυματουρ­γική αυτή ζύμωσις να γίνη και με άλλα αγιασμένα υλικά. Μια ηγουμένη ενός μοναστηρίου της Αίγινας, συγκεκρι­μένα του Αγ. Μηνά μου διηγήθηκε ότι ζύμωνε πρόσφορα για την Θ. Λειτουργία με μύρο από την Παναγία την Μαλεβή. (Γι’ αυτό το μύρο θα κάνουμε λόγο στην τέταρτη ομιλία).

 Επίσης στο Μοναστήρι τού Οσίου Δαβίδ, κοντά στην Λίμνη Ευβοίας, μας ανέφεραν σε μία προσκυνηματική μας εκδρομή ότι πολλές Χριστιανές ζυμώνουν με νερό από την πηγή (αγίασμα) τού Οσίου Δαβίδ.

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ»